Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego wulkany wybuchają? Erupcje zdarzają się na świecie coraz częściej. W lutym wybuchła Etna na Sycylii, w marcu Fagradalsfjall w Islandii, w maju Stromboli na Wyspach Liparyjskich, w zeszłym miesiącu, 19 września Cumbre Vieja na wyspie La Palma. Jak to się dzieje, że wulkany, które przez dziesiątki lat były uśpione, nagle zaczynają wybuchać?
Na czym polega erupcja wulkanu?
Erupcja wulkanu jest zjawiskiem wydostawania się na powierzchnię Ziemi bądź do atmosfery materiału wulkanicznego. Materiałem tym może być oczywiście lawa, ale materiały piroklastyczne, gazy czy pary. Erupcja może przyjąć rozmaite formy, ale najczęściej spotykaną jest erupcja centralna, podczas której materiał wulkaniczny wydobywa się z krateru wulkanicznego punktowo. Możliwe są także erupcje linearne, podczas których lawa wydobywa się wzdłuż szczelin w skorupie ziemskiej czy erupcje podmorskie. W zależności od formy, erupcja przebiega inaczej. Bardzo często wybuch wulkanu wiąże się z trzęsieniem ziemi.
Dlaczego wulkany wybuchają?
Aby zrozumieć, dlaczego wulkany wybuchają, należy najpierw uświadomić sobie, czym tak naprawdę jest magma. Magma to płynny stop krzemionki, tlenki glinu, magnezu, wapnia, żelaza i innych związków chemicznych. Jej temperatura rzadko przekracza 1150°C.Krzepnięcie magmy prowadzi do powstawania tzw. intruzji, które z kolei tworzą struktury zgodne bądź niezgodne z pierwotnym układem skał. Skały te podlegają deformacjom i przeobrażeniom. Lawa wulkaniczna gromadzi się, tworząc warstwy z roztopionych skal i gazów. Trwa to całymi latami. Warstwy lawy nadbudowują się, a gdy dochodzi do ich gwałtownego rozpadu, powstaje erupcja.
Powstawanie erupcji wulkanicznej można wytłumaczyć o wiele bardziej zawile, jednak najłatwiej jest zrozumieć wybuch wulkanu jako efekt wysokiego ciśnienia gorącej, stopionej masy skalnej, wody i gazów.
Czym jest plama gorąca?
Plama gorąca to miejsce, w których prądy konwekcyjne w płaszczu ziemskim dostarczają tak ogromną ilość ciepła, że jest ono w stanie przetopić litosferę i umożliwić wędrówkę magmy ku powierzchni Ziemi. Taka plama ciepła występuje pod terenem Parku Narodowego Yellowstone w USA.
Co może zwiastować wybuch wulkanu?
Erupcje wulkanów nierzadko są pierwszym symptomem deformacji terenów, np. zapadania się danych stref czy zmian kształtu stożka wulkanicznego. Ciekawostką może być fakt, że zwierzęta potrafią wyczuć zbliżający się wybuch wulkanu. Erupcja może trwać kilka dni, ale może również przeciągnąć się na kilka miesięcy. Jeżeli mowa o wulkanach tarczowych, mogą one wydzielać lawę bazaltową nawet nieustannie. W przypadku wulkanów podwodnych, osunięcie się jego fragmentu do wody może spowodować wystąpienie fali tsunami.
Czy w Polsce występują wulkany?
To zaskakujące, ale w Polsce miała miejsce erupcja wulkanu. Chodzi tu o Krainę Wygasłych Wulkanów na Dolnym Śląsku w bardzo odległych czasach, 250 milionów lat temu. W Polsce istnieją także młodsze wulkany, które są nieaktywne od kilkunastu milionów lat.